Biegunka – co to jest i jak ją rozpoznać?

Definicja biegunki i prawidłowa częstość wypróżnień

Biegunka to powszechny problem, który dotyka osoby w każdym wieku. Z medycznego punktu widzenia, biegunka to oddawanie stolca o nadmiernie luźnej konsystencji, półpłynnego, płynnego lub wodnistego, ze zwiększoną częstotliwością (trzy lub więcej razy na dobę). Ważne jest, aby odróżnić ją od normalnego rytmu wypróżnień. Ogólnie przyjęty zakres prawidłowej częstości wypróżnień waha się od jednego na trzy dni do trzech stolców dziennie. Zatem każda zmiana w kierunku luźniejszego stolca i częstszego wypróżniania, przekraczająca ten zakres, może być sygnałem biegunki. Zrozumienie tego, co to jest biegunka, jest kluczowe dla właściwej reakcji organizmu i szybkiego powrotu do zdrowia.

Podstawowe mechanizmy powstawania biegunki

Powstawanie biegunki jest złożonym procesem, który można sprowadzić do trzech głównych mechanizmów działania układu pokarmowego. Po pierwsze, wyróżniamy biegunkę osmotyczną, która powstaje, gdy w świetle jelita znajduje się nadmiar substancji, które przyciągają wodę – np. po spożyciu dużej ilości cukrów czy soli. Po drugie, mamy do czynienia z biegunką wydzielniczą, w której jelita zaczynają wydzielać nadmierną ilość wody i elektrolitów do swojego światła, często w odpowiedzi na infekcje bakteryjne lub wirusowe. Trzeci mechanizm to biegunka zapalna, która jest wynikiem stanu zapalnego błony śluzowej jelit, prowadzącego do uszkodzenia bariery jelitowej i nacieku komórek zapalnych, co wpływa na prawidłowe trawienie i wchłanianie. Zrozumienie tych mechanizmów jest kluczowe dla właściwej diagnostyki i leczenia biegunki.

Przyczyny biegunki – od infekcji po stres

Ostra biegunka: wirusy, bakterie i antybiotyki

Najczęściej spotykaną formą jest ostra biegunka, która trwa zazwyczaj do 14 dni. Jej dominującą przyczyną są infekcje przewodu pokarmowego, wywoływane przez wirusy, takie jak rotawirusy czy norowirusy, które są szczególnie częste u dzieci. Bakterie, np. E. coli czy Salmonella, również mogą być odpowiedzialne za ostre zatrucia pokarmowe i biegunkę. Należy również pamiętać o biegunce poantybiotykowej, która jest skutkiem zaburzenia naturalnej równowagi flory bakteryjnej jelit podczas stosowania antybiotyków. Czasami biegunka polekowa może być spowodowana również innymi grupami leków, np. przeczyszczającymi, moczopędnymi czy antydepresyjnymi.

Przyczyny biegunki przewlekłej: nietolerancje i choroby jelit

W przeciwieństwie do biegunki ostrej, biegunka przewlekła, trwająca 30 dni i dłużej, może wskazywać na poważniejsze schorzenia. Do jej przyczyn zalicza się między innymi nietolerancje pokarmowe, takie jak niedobór laktazy, czyli nietolerancja laktozy. Celiakia, czyli choroba autoimmunologiczna związana z nietolerancją glutenu, również często objawia się przewlekłą biegunką. Ponadto, przewlekłe zapalenie jelit, takie jak choroba Leśniowskiego-Crohna czy wrzodziejące zapalenie jelita grubego, a także zespół jelita drażliwego (IBS), mogą prowadzić do długotrwałych problemów z wypróżnianiem. Rzadziej, przyczynami mogą być niektóre leki, toksyny, nowotwory neuroendokrynne czy choroby wątroby.

Specyficzne rodzaje biegunki: tłuszczowa i z krwią

Wśród specyficznych rodzajów biegunki wyróżnia się biegunkę tłuszczową, która jest wynikiem zaburzeń trawienia lub wchłaniania tłuszczów w organizmie. Objawia się ona charakterystycznymi, tłustymi, błyszczącymi stolcami o bardzo nieprzyjemnym zapachu, które mogą unosić się na powierzchni wody w toalecie. Innym niepokojącym objawem jest biegunka z domieszką krwi lub śluzu w stolcu. Taki objaw zawsze wymaga konsultacji lekarskiej, ponieważ może świadczyć o poważnym stanie zapalnym, infekcji lub nawet nowotworze jelita grubego. W takich przypadkach diagnostyka różnicowa jest kluczowa.

Objawy biegunki i kiedy szukać pomocy lekarza

Niepokojące objawy towarzyszące biegunce

Chociaż biegunka często jest łagodna i samoograniczająca się, istnieją objawy, które powinny skłonić nas do pilnego kontaktu z lekarzem. Poza samą luźną konsystencją stolca i zwiększoną częstotliwością, niepokojące symptomy to między innymi domieszki krwi lub śluzu w stolcu, wysoka gorączka, silny ból brzucha, wymioty, utrata apetytu, a także znaczące chudnięcie – powyżej 10% masy ciała w ciągu pół roku. Należy również zwrócić uwagę na objawy odwodnienia, takie jak suchość w ustach, zmniejszona ilość oddawanego moczu, osłabienie czy zawroty głowy. Te symptomy wskazują na potencjalnie poważną chorobę i wymagają natychmiastowej interwencji medycznej.

Leczenie i zapobieganie biegunkom – nawadnianie i dieta

Domowe sposoby na biegunkę: probiotyki i leki

Podstawą leczenia ostrej biegunki, niezależnie od jej przyczyny, jest utrzymanie odpowiedniego nawodnienia i równowagi elektrolitowej. Zaleca się spożywanie dużej ilości płynów, najlepiej wody, niesłodzonych herbat czy naparów ziołowych. W przypadku silniejszego odwodnienia pomocne mogą być doustne płyny nawadniające, dostępne w aptekach, które zawierają odpowiednie proporcje soli mineralnych. Warto również sięgnąć po naturalne sposoby, takie jak probiotyki, które pomagają odbudować prawidłową florę bakteryjną jelit. W aptekach dostępne są także leki przeciwbiegunkowe, takie jak loperamid, które hamują perystaltykę jelit, oraz preparaty o działaniu adsorpcyjnym, jak węgiel aktywny czy diosmektyt, które wiążą toksyny w przewodzie pokarmowym.

Biegunka u dzieci – na co zwrócić uwagę?

Biegunka u dzieci stanowi szczególne wyzwanie, ponieważ maluchy są znacznie bardziej narażone na szybkie odwodnienie i zaburzenia elektrolitowe. Biegunka jest drugim po zapaleniu płuc powodem umieralności dzieci poniżej 5. roku życia na świecie. Dlatego kluczowe jest monitorowanie stanu dziecka, zapewnienie mu odpowiedniego nawodnienia za pomocą specjalnych płynów nawadniających oraz unikanie podawania soków czy napojów słodzonych, które mogą nasilić biegunkę. W przypadku niemowląt karmionych piersią, należy kontynuować karmienie, a w przypadku niemowląt karmionych mlekiem modyfikowanym, lekarz może zalecić specjalne mleko bez laktozy lub hydrolizaty. Zawsze w przypadku niepokojących objawów u dziecka, takich jak wysoka gorączka, krew w stolcu czy oznaki odwodnienia, należy niezwłocznie skonsultować się z lekarzem pediatrą.