Czy dziecko może wpadać w złość?

Złość wywołana jest tym, co dzieje się wokół nas, a właściwie naszym sposobem myślenia o danej sytuacji. Często trudno rozpoznać jej źródło. Rozpatrywana jest ona w aspekcie moralnym, a nie jako naturalne uczucie każdego człowieka.

Nie ma uczuć dobrych i złych; są uczucia przyjemne, nieprzyjemne, wygodne i niewygodne. Jednak sposoby ich ujawniania mogą być niewłaściwe, nieakceptowane społecznie. Zachowanie agresywne, krzywdzące drugiego człowieka są niedozwolone.

Kiedy najczęściej pojawia się złość? Jest ona reakcją emocjonalna na pewne sytuacje, zachowania, zdarzenia. Występuje głównie wtedy, gdy zostaną zatrzymane zamierzone działania, nieuwzględnione potrzeby, nałożona zbyt duża kontrola. Uczucie złości może też wystąpić, gdy dana osoba jest zmuszana do podjęcia pewnych zachowań. Złość ma różne natężenie – od niezadowolenia do wściekłości. Jest ona sygnałem, że dzieje się coś niedobrego.

Przeżywanie złości składa się z trzech etapów:

• myśli,

• reakcji fizjologicznej,

• zachowania.

W niektórych sytuacjach życiowych doświadczamy uczucia złości. Doznania te są następstwem naszych myśli. To właśnie one przyczyniają się do sposobu w jaki odbieramy zdarzenia i wywołują u nas różne uczucia. Następstwem tych myśli są reakcje emocjonalne. Nasz organizm zaczyna reagować napięciem mięśni, wzrostem ciśnienia, zwężeniem źrenice. Złość mobilizuje nas do obrony i przygotowuje do ataku, którego celem jest zatrzymanie działań drugiej osoby. Sposób jej wyrażenia najczęściej przybiera formę wypowiedzi, ale czasem dochodzi do fizycznej agresji.

Dzięki okazywaniu złości możemy:

• „wyrzucić złe emocje”,

• wyrazić niezadowolenie z powodu naruszenia naszych granic,

• bronić naszego „Ja”,

• określić swoją postawę.

Uzewnętrznione uczucie złości nie tylko rozładowuje nasze napięcia, ale również sygnalizuje drugiej osobie, że nie pozwalamy jej na pewne zachowania w stosunku do nas. Często jest też ona impulsem przyczyniającym się do zmiany, szczególnie w sytuacjach, gdy kończy się nasza cierpliwość i zgoda na pewne zdarzenia. Uczucie złości dodaje nam wtedy siły i energii do działania oraz wprowadzenia zmian w naszym życiu. Poprzez okazywanie złości określamy swoje potrzeby i naszą postawę życiową. Osoby, które nie okazują złości, nie tylko szkodzą sobie, ale również utrudniają komunikację z innymi ludźmi. Nie jest łatwo zrozumieć człowieka i poznać jego oczekiwania, gdy kryje on swój prawdziwy stan emocjonalny.

Rodzice najbardziej obawiają się, gdy ich dziecko wyraża złość w sposób agresywny. Uważają, że skoro tak postępuje, to może oznaczać, że jest „niedobrymi człowiekiem”. Chcą stłumić w zarodku „niewłaściwe” zachowania swojego potomka. Takie postępowanie rodziców może być szkodliwe dla dziecka. Najczęściej jest ono wynikiem troski o dziecko i obawy, żeby nie wyrosło na „złego człowieka”.

Słowo agresja używane potocznie ma wiele znaczeń. Należy odróżnić zachowania, których celem jest wyrządzenie krzywdy innym, od tych, które na skutek niezamierzonych działań mogą przynieść szkody. Działania wrogie zdążają do zranienie drugiego człowieka, są forma napaści. U dzieci najczęściej występuje agresja instrumentalna, która służy osiągnięciu swojego celu (np. zdobycie upragnionej rzeczy). „Agresor” krzyczy, popycha, a nawet uderza swojego przeciwnika. Najczęściej agresja ta zanika wraz z dorastaniem i zdobyciem umiejętności kompromisowego rozwiązywania sporów. Wroga forma charakteryzuje się tym, że dziecko sprawia ból drugiej osobie jako odwet lub dążąc do ustalania dominacji. Z czasem fizyczny sposób rozstrzygania sporów zastąpi forma werbalna. Zachowania agresywne mogą mieć podłoże instynktowe lub wywołują ją różne czynniki środowiskowe.

Agresja (nie przemoc) jest naturalną reakcją człowieka. Łacińskie aggredi (pochodzi od niego słowo agresja) oznacza napaść, ale również aktywne działanie. Pełni ona ważną rolę w rozwoju. Dzięki energii płynącej z agresji, dziecko uczy się troski o siebie i potrafi bronić się w razie potrzeby. Noworodek, płacząc i krzycząc okazuje swoje niezadowolenie („złości się”). Domaga się uwagi rodziców i wyraża swoje potrzeby, np.: „Jestem głodny”, „Jest mi zimno.”. Informuje w ten sposób o tym co czuje, walczy o swoje przetrwanie.

Dziecko musi wiedzieć, że każdy człowiek ma prawo do przeżywania różnych uczuć, nawet tych uznawanych za złe, takich jak gniew czy złość.

Powinno ono czuć, że jest bezwarunkowo akceptowane przez rodziców i traktowane „poważnie”. Umiejętność wyrażania swoich uczuć i potrzeb jest podstawą prawidłowego rozwoju dziecka. Dzięki niej potrafi ono dobrze komunikować się z innymi ludźmi. Zadanie, które stoi przed rodzicami, to nauczenie dziecka radzenia sobie ze złością. Musi ono wiedzieć jak nią sterować, jak okazywać, żeby nie wyrządzać krzywdy innym ludziom. Takie postępowanie rodziców uwrażliwia dziecko na potrzeby innych ludzi, kształtuje empatię. Musi ono uświadomić sobie, że inni też mają prawo do przeżywania i wyrażania swoich emocji. Dziecko uczy się tolerancji. Zrozumienie drugiego człowieka to również krok do lepszego rozpoznania własnych uczuć i panowania nad ich okazywaniem.

Dziecko może odczuwać niezadowolenie, złość, gniew czy wściekłość, bo to naturalne ludzkie uczucia. Rodzice nie powinni obawiać się tych emocji. Jeśli jednak te uczucia towarzyszą dziecku bardzo często, należy poznać tego przyczynę. Pierwszym krokiem jest rozmowa z dzieckiem i przyjrzenie się sytuacjom, w których najczęściej pojawiają się te uczucia. Powinna ona odbyć się dopiero wtedy, gdy opadną emocje. Warto przeanalizować te zdarzenia i spróbować wyciągnąć wnioski. Jeśli te działania nie pomogą, należy zgłosić się do specjalisty o poradę i postawienie diagnozy.

Okazywanie silnych uczuć jest również oznaką, że druga osoba jest ważna. W innej sytuacji nikt nie angażowałby się emocjonalnie z taką siłą. Rodzice jednak muszą czuwać nad sposobem okazywania tych uczuć. Powinni obserwować dziecko i natychmiast reagować jeśli w jego zachowaniu dostrzegą przemoc. Nie mogą tolerować takiego postępowania zarówno w stosunku do siebie, jak i do innych ludzi.

Odczuwanie złości jest reakcją, która nie powinna podlegać ocenie. Tłumienie jej bardzo niekorzystnie wpływa na psychikę i sposób współżycia z innymi osobami. Dziecko ma prawo się złościć, ale rodzice powinni mu pomóc w nauce wyrażania emocji.