Podstawowym celem każdego czytanie jest rozumienie. Rozumienie czytanego tekstu składa się z rozumienia poszczególnych słów, połączeń wyrazowych i zdań, czyli jest lingwistycznym dekodowaniem, rozszyfrowywaniem danego tekstu.
Czynniki wpływające na stopień zrozumienia można podzielić na obiektywne (zewnętrzne) i subiektywne (wewnętrzne).
1. Nastawienie
Pozytywne nastawienie do tekstu (zainteresowanie, motywacja, itp.) podnosi zrozumienie. Nastawienie negatywne (chęć skrytykowania, zdanie odmienne od autora) również wpływa na zwiększenie stopnia zrozumienia. Jedynie obojętność, brak zdania na dany temat i znudzenie obniżają koncentrację na tekście, czego następstwem jest obniżenie poziomu, zrozumienie.
W podniesieniu motywacji i zainteresowania czytanym tekstem mogą pomóc: przegląd wstępny, postawienie celu przed czytaniem, postawienie pytań aktywizujących.
2. Tempo czytania
Badania wykazały, że szybkie czytanie wpływa korzystnie na rozumienie. Dzięki szybkiej percepcji całego zdania dokładniej rozumie się nie tylko sens każdego słowa, ale też myśli. Dobrze rozwinięta technika czytania pozwala ukierunkować główną energię czytelnika nie na pokonywaniu technicznych trudności czytania, a na zrozumienie czytanego tekstu. Równocześnie, dzięki czytaniu w dużym tempie, zmniejsza się prawdopodobieństwo rozpraszania innymi myślami, pojawiającymi się równolegle u wielu czytelników. Dzięki temu koncentracja na tekście wzrasta, czego następstwem jest wzrost zrozumienie i lepsze zapamiętanie informacji.
3. Wiedza
Podczas czytania, informacje zawarte w tekście można zrozumieć dzięki posiadanej już wiedzy. Nowe wiadomości „trafiają do głowy”, gdyż łączą się one ze zmagazynowanymi już danymi. Im dziecko posiada więcej wiedzy, tym lepiej zrozumie czytany tekst. Nowych informacji, których z niczym nie da się powiązać i skojarzyć, nie tylko nie można pojąć, ale również zapamiętać.
4. Pamięć
Umiejętność zapamiętywania pozwala „utrzymać w mózgu” nową wiedzę. Dobra pamięć jest warunkiem zrozumienia czytanego tekstu i powiększenia zasobu wiadomości. Dlatego tak ważny jest trening pamięci.
5. Koncentracja uwagi
To następna umiejętność, bez której zrozumienie tekstu jest niemożliwe. Kierowanie uwagą jest szczególnie ważne przy szybkim czytaniu. W prawidłowym rozumieniu tekstu pomaga zdolność równoczesnego pojmowania różnych aspektów komunikatu, kojarzenia głównych i drugorzędnych myśli. Dzięki dobrej koncentracji uwagi, przechodząc od jednej części tekstu do drugiej, można skutecznie orientować się w tekście. Ciągłość uwagi u czytelnika nie pozwala z kolei na powstawanie ubocznych myśli i skojarzeń nie związanych z treścią czytanego tekstu.
6. Słownictwo
Zasób słów, jakim dysponuje dziecko, oczywiście ma duże znaczenie nie tylko w aspekcie szybkiego czytania, zrozumienia i zapamiętania.
Dorosły czytelnik posiada pewien zasób słownictwa w zakresie:
mowy potocznej – ok. 1000 słów,
mowy oficjalnej – ok. 2 – 3 tys. słów (język nauki, polityki, itp.),
pisania – zasób słów używanych podczas pisania,
rozpoznawanych w mowie i w tekstach pisanych, ale nie używanych – największy zasób słów.
Im „bank” słów jest większy, tym lepsze zrozumienie, mniej regresji, większa płynność czytania, mniej czynników zakłócających koncentrację uwagi, szybsze tempo czytania, większa przyjemność płynąca z lektury.
Ważne jest aby w czasie czytania, kiedy pojawią się tzw. „trudne”, nieznane słowa nie dekoncentrować się i nie przerywać lektury. Ich znaczenia można w większości przypadków domyślić się z kontekstu następnych fragmentów tekstu. Dziecko może je w czasie czytania podkreślić, by później sprawdzić znaczenie.
7. Doświadczenie
Im więcej dziecko będzie czytało, uczyło się, tym łatwiej może poruszać się po tekstach. Doświadczony czytelnik nie tylko szybciej czyta, ale również posiada większą wiedzę ogólna, co pozwala mu lepiej zrozumieć tekst i z łatwością poruszać się po różnorodnych tematach.
8. Myślenie
Nie można zrozumieć tekstu, czytając go bez zastanowienia się nad jego sensem, nad myślami przedstawionymi przez autora. Własne przemyślenia na dany temat pogłębiają jego zrozumienie i ułatwiają zapamiętanie zawartych w nim informacji.
Niektóre teksty wymagają syntezy (myślenia uogólniającego), inne analizy. W przypadku wielu tematów niezbędne jest myślenie abstrakcyjne. Zrozumienie wspierane jest często przez myślenie dedukcyjne oraz kojarzenie. Wielu autorów posługuje się metaforami, analogiami, więc również te zdolności mogą stanowić o stopniu zrozumienia czytanych tekstów. Z tego względu stymulacja procesów myślowych jest niezwykle ważna w edukacji dzieci.
Antycypacja
Z tematem myślenia, zasobem słownictwa oraz z doświadczeniem związane jest pojęcie antycypacji (umiejętność przewidywania, domyślania się). Występuje ona na różnych etapach lektury.
Rozpoczynając czytanie możemy wypowiadać się o dalszej treści tekstu jedynie w sposób ogólny. Dopiero od połowy czytanego tekstu nagromadzony materiał pozwala pojawić się antycypacji. Na tym etapie zaczyna ona odgrywać większą rolę w zrozumieniu tekstu. Następuje wówczas wychwycenie myśli przewodniej i rozszyfrowanie relacji przyczynowo-skutkowych pomiędzy kolejnymi wydarzeniami oraz ich znaczenia dla rozwijającego się wątku.
Dzięki antycypacji podczas szybkiego czytania aktywnie pracuje nasz cały mózg. W większym stopniu opieramy się na treści tekstu w całości (prawa półkula mózgowa) niż na percepcji i dekodowaniu znaczeń poszczególnych słów (lewa półkula). Oczywiście w niektórych przypadkach celem czytania może być jedynie wyszukanie pewnych szczegółów.
Mózg jest w stanie uzupełnić nawet ok. 20% informacji, których nie dostrzegło oko podczas czytania. Z punktu widzenia odbioru informacji (ale nie walorów literackich), wystarczyłoby czytać tylko niektóre słowa, żeby odebrać pełne znaczenie tekstu.
W skali pojedynczych słów antycypacja objawia się tym, że czytelnik spostrzega je jako całe wyrazy, a nie „zlepki” liter. Rozpoznaje je po ich wyglądzie, tj. długości i charakterystycznym kształcie ogólnym. U dzieci umiejętność ta przychodzi na późniejszych etapach nauki czytania. Niektóre z nich długo sylabizują, a nawet literują. Nauka czytania całościowego (poprzez dostrzeganie całych słów jako „obrazów”) może być bardzo pomocna, zwłaszcza dla „dyslektyków”.
Na czynniki obiektywne nie mamy wpływu, ale dziecko może trenować umiejętność efektywnego czytania tak, żeby poradzić sobie nawet z trudnymi tekstami. Wymaga to czasu i pracy ale jest możliwe. Warto poświęcić dodatkowe godziny na trening, żeby potem do końca życia korzystać z nabytych umiejętności.
Trwa wysyłanie Twojej oceny...
